The Way we are Free

‘The Way we are Free’ . David R. Weinbaum (Weaver) . ECCO . VUB . 2017

Abstract: ‘It traces the experience of choice to an epistemic gap inherent in mental processes due to them being based on physically realized computational processes. This gap weakens the grasp of determinism and allows for an effective kind of freedom. A new meaning of freedom is explored and shown to resolve the fundamental riddles of free will, ..’. The supposed train of thought from this summary:

  1. (Physically realized) computational processes underpin mental processes
  2. These computational processes are deterministic
  3. These computational processes are not part of people’s cognitive domain: there is an epistemic gap between them
  4. The epistemic gap between the deterministic computational processes and the cognitive processes weakens the ‘grasp of determinism’ (this must logically imply that the resulting cognitive processes are to some extent based on stochastic processes)
  5. The weakened grasp leads to an ‘effective kind of freedom’ (but what is an effective kind of freedom? Maybe it is not really freedom but it has the effect of it, a de facto freedom, or the feeling of freedom)?
  6. We can be free in a particular way (and hence the title).

First off: the concept of an epistemic gap resembles the concept of a moral gap. Is it the same concept?

p 3: ‘This gap, it will be argued, allows for a sense of freedom which is not epiphenomenal,..’ (a kind of a by-product). The issue is of course ‘a sense of freedom’, it must be something that can be perceived by the beholder. The question is whether this is real freedom or a mere sense of freedom, if there is a difference between these.

‘The thesis of determinism about actions is that every action is determined by antecedently sufficient causal conditions. For every action the causal conditions of the action in that context are sufficient to produce that action. Thus, where  actions are concerned, nothing could happen differently from the way it does in fact happen. The thesis of free will, sometimes called “libertarianism”, states that  some actions, at least, are such that antecedent causal conditions of the action are not causally sufficient to produce the action. Granted that the action did occur, and it did occur for a reason, all the same, the agent could have done something else, given the same antecedents of the action’ [Searle 2001]. In other (my, DPB) words: for all deterministic processes the direction of the causality is dictated by the cause and effect relation. But for choices produced from a state of free will other actions (decisions) are possible, because the causes are not sufficient to produce the action. Causes are typically difficult to deal with in a practical sense because some outcome must be related to its causes. This can only be done after the outcome has occurred. Usually the causes for that outcome are very difficult to identify, because the relation is  if and only if. In addition a cause is usually a kind of a scatter of processes within some given contour or pattern, one of which must then ’take the blame’ as the cause.

There is no question that we have experiences of the sort that I have been calling experiences of the gap; that is, we experience our own normal voluntary actions
in such a way that we sense alternative possibilities of actions open to us, and we sense that the psychological antecedents of the action are not sufficient to fix the action. Notice that on this account the problem of free will arises only for consciousness, and it arises only for volitional or active consciousness; it does not arise for perceptual consciousness‘ [Searle 2001]. This means that a choice is made even though the psychological conditions to make ’the perfect choice’ are not satisfied, information is incomplete or a frivolous choice is made: ‘should I order a pop-soda or chocolate milk?’. ‘The gap is a real psychological phenomenon, but if it is a real phenomenon that makes a difference in the world, it must have a neurobiological correlate’ [Searle 2001]. Our options seem to be equal to us and we can make a choice between various options on a just-so basis (‘god-zegene-de-greep’). Is it therefore not also possible that when people are aware of these limitations they have a greater sense of freedom  to make a choice within the parameters known and available to them?

It says that psychological processes of rational decision making do not really matter. The entire system is deterministic at the bottom level, and the idea that the top level has an element of freedom is simply a systematic illusion… If hypothesis 1 is true, then every muscle movement as well as every conscious thought, including the conscious experience of the gap, the experience of “free” decision making, is entirely fixed in advance; and the only thing we can say about psychological indeterminism at the higher level is that it gives us a systematic illusion of free will. The thesis is epiphenomenalistic in this respect: there is a feature of our conscious life, rational decision making and trying to carry out the decision, where we experience the gap and we experience the processes as making a causal difference to our behavior, but they do not in fact make any difference. The bodily movements were going to be exactly the same regardless of how these processes occurred‘ [Searle 2001]. The argument above presupposes a connection between determinism and inevitability, although the environment is not mentioned in the quote. This appears to be flawed because there is no such connection. I have discussed (ad-nauseam) in the Essay Free Will Ltd, borrowing amply from Dennett (i.a. Freedom Evolves). The above quote can be summarized as: if local rules are determined then the whole system is determined. Its future must be knowable, its behavior unavoidable and its states and effects inevitable. In that scenario our will is not free, our choices are not serious and the mental processes (computation) are a mere byproduct of deterministic processes. However, consider this argument that is relevant here developed by Dennett:

  • In some deterministic worlds avoiders exist that avoid damage
  • And so in some deterministic worlds some things are avoided
  • What is avoided is avoidable or ‘evitable’ (the opposite of inevitable)
  • And so in some deterministic worlds not everything is inevitable
  • And so determinism does not imply inevitability

Maybe this is how it will turn out, but if so, the hypothesis seems to me to run against everything we know about evolution. It would have the consequence
that the incredibly elaborate, complex, sensitive, and – above all – biologically expensive system of human and animal conscious rational decision making would actually make no difference whatever to the life and survival of the organisms’ [Searle 2001]. But the argument cannot logically be true and as a consequence nothing is wasted so far.

In the case that t2>t1, it can be said that a time interval T=t2-t1 is necessary for the causal circumstance C to develop (possibly through a chain of intermediate effects) into E. .. The time interval T needed for the process of producing E is therefore an integral part of the causal circumstance that necessitates the eventual effect E. .. We would like to think about C as an event or a compound set of events and conditions. The time interval T is neither an event nor a condition‘ [p 9-10]. This argument turns out to be a bit of a sideline, but I defend the position that time is not an autonomous parameter, but a derivative from ‘clicks’ of changes in relations with neighboring systems: this quote covers it perfectly: ‘Time intervals are measured by counting events‘ [p 9]. And this argues exactly the opposite: ‘Only if interval T is somehow filled by other events such as the displacement of the hands of a clock, or the cyclic motions of heavenly bodies, it can be said to exist‘ [p 9], because time is the leading parameter and the events such as the moving of the arm of a clock is the product. This appears to be the world explained upside down (the intentions seem right): ‘If these events are also regularly occurring and countable, T can even be measured by counting these regular events. If no event whatsoever can be observed to occur between t1 and t2, how can one possibly tell that there is a temporal difference between them, that any time has passed at all? T becoming part of C should mean therefore that a nonzero number N of events must occur in the course of E being produced from C’ [p. 9]. My argument is that if a number of events lead to the irreversible state E from C then apparently time period T has passed. Else, if nothing irreversible takes place, then no time passes, because time is defined by ‘clicks’ occurring, not the other way around. Note that the footnote 2 on page 9 explains the concept of a ‘click’ between systems in different words.

The concepts of Effective and Neutral T mean a state of a system developing from C to E while conditions from outside the system are injected, and where the system develops to E from its own initial conditions alone. Note that this formulation is different from Weaver’s argument because t is not a term. So Weaver arrives at the right conclusion, namely that this chain of events of Effective T leads to a breakdown of the relation between deterministic rules and predictability [p 10], but apparently for the wrong reasons. Note also that Neutral T is sterile because in practical terms it never occurs. This is probably an argument against the use of the argument of Turing completeness with regards to the modeling of organizations as units of computation: in reality myriad of signals is injected into (and from) a system, not a single algorithm starting from some set of initial conditions, but a rather messy and diffuse environment.

Furthermore, though the deterministic relation (of a computational process DPB) is understood as a general lawful relation, in the case of computational processes, the unique instances are the significant ones. Those particular instances, though being generally determined a priori, cannot be known prior to concluding their particular instance of  computation. It follows therefore that in the case of computational processes, determinism is in some deep sense unsatisfactory. The knowledge of (C, P) still  leaves us in darkness in regards to E during the time interval T while the  computation takes place. This interval represents if so an epistemic gap. A gap during which the fact that E is determined by (C, P) does not imply that E is known or can be known, inferred, implied or predicted in the same manner that  fire implies the knowledge of smoke even before smoke appears. It can be said if so that within the epistemic gap, E is determined yet actually it is unknown and  cannot be known‘ [p 13]. Why is this problematic? The terms are clear, there is no stochastic element, it takes time to compute but the solution is determined prior to the finalization of the computation. Only if the input or the rules changes during the computation, rendering it incomputable or irrelevant. In other words: if the outcome E can be avoided then E is avoidable and the future of the system is not determined.

.. , still it is more than plausible that mental states develop in time in correspondence to the computational processes to which they are correlated. In other words, mental processes can be said to be temporally aligned to the neural  processes that realize them‘ [p 14]. What does temporally aligned mean? I agree if it means that these processes develop following, or along the same sequence of events. I do not agree if  it means that time (as a driver of change) has the same effect on either of the processes, computational (physical) and mental (psychological): time has no effect.

During gap T the status of E is determined by conditions C and P but its specifics remain unknown by anyone during T (suppose it is in my brain then I of all people would be the one to know and I don’t). And at t2, T having passed, any freedom of choice is in retrospect, E now being known. T1 and t2 are in the article  defined as the begin state and the end state of some computational system. If t1 is defined as the moment when an external signal is perceived by the system and t2 is defined as the moment at which a response if communicated by the system to Self and to outside, then the epistemic gap is ’the moral gap’. This phrase refers to the lapsed time between the perception of an input signal and the communicating of the decision to Self and others. The moral comes from the idea that the message was ‘prepared in draft’ and tested against a moral frame of reference before being communicated. The moral gap exists because the human brain needs time to compute and process the input information and formulate an answer. The Self can be seen as the spokesperson, functionally a layer on top of the other functions of the brain and it takes time to make the computation and formulate its communication to Self and to external entities.

After t1 the situation unfolds as: ‘Within the time interval T between t1 and t2, the status of the resulting mental event or action is unknown because, as explained, it is within the epistemic gap. This is true in spite the fact that the determining setup (C, P) is already set at time t1 (ftn 5) , and therefore it can be said that E is already determined at t1. Before time t2, however, there can be no knowledge whether E or its opposite or any other event in <E> would be the actual outcome of the process‘ [p 17]. E is determined but not known. But Weaver counter argues: ‘While in the epistemic gap, the person indeed is going through a change, a computation of a deliberative process is taking place. But as the change unfolds, either E or otherwise can still happen at time t2 and in this sense the outcome is yet to be determined (emphasis by the author). The epistemic gap is a sort of a limbo state where the outcome E of the mental process is both determined (generally) and not determined (particularly) [p 17]. The outcome E is determined but unknown to Self and to God; God knows it is determined, but Self is not aware of this. In this sense it can also be treated as a change of perspective, from the local observer to a distant more objective observer.

During the epistemic gap another signal can be input into the system and set up for computation. The second computation can interrupt the one running during the gap or the first one is paused or they run in parallel. However the case may be, it is possible that E never in fact takes place. While determined by C at t1 not E takes place at t2 but another outcome, namely of another computation that replaced the initial one. If C, E and P are specific for C and started by it then origination is an empty phrase, because now a little tunnel of information processing is started and nothing interferes. If they are not then new external input is required which specifies a C1, and so see the first part of the sentence and a new ’tunnel’ is opened.

This I find interesting: ‘Moreover, we can claim that the knowledge brought forth by the person at t2 be it a mental state or an action is unique and original. This uniqueness and originality are enough to lend substance to the authorship of the person and therefore to the origination at the core of her choice. Also, at least in some sense, the author carrying out the process can be credited or held responsible to the mental state or action E, him being the agent without whom E could not be brought forth‘ [p 18]. The uniqueness of the computational procedure of an individual makes her the author and she can be held responsible for the outcome. Does this uphold even if it is presupposed that her thoughts, namely computational processes, are guided by memes? Is her interpretation of the embedded ideas and her computation of the rules sufficiently personal to mark them as ‘hers’?

This is the summary of the definition of the freedom argued here: ‘The kind of freedom argued for here is not rooted in .., but rather in the very mundane process of bringing forth the genuine and unique knowledge inherent in E that was not available otherwise. It can be said that in any such act of freedom a person describes and defines herself anew. When making a choice, any choice, a person may become conscious to how the choice defines who he is at the moment it is made. He may become conscious to the fact that the knowledge of the choice irreversibly changed him. Clearly this moment of coming to know one‟s choice is indeed a moment of surprise and wonderment, because it could not be known beforehand what this choice might be. If it was, this wouldn‟t be a moment of choice at all and one could have looked backward and find when the  actual choice had been made. At the very moment of coming to know the choice that was made, reflections such as „I could have chosen otherwise‟ are not valid  anymore. At that very moment the particular instance of freedom within the gap  disappears and responsibility begins. This responsibility reflects the manner by  which the person was changed by the choice made‘[pp. 18 -9]. The author claims that it is not a reduced kind of freedom, but a full version, because: ‘First, it is coherent and consistent with the wider understanding we have about the world involving the concept of determinism.  Second, it is consistent with our experience of freedom while we are in the process of deliberation. Third, we can now argue that our choices are effective in the world and not epiphenomenal. Furthermore, evolution in general and each person‟s unique experience and wisdom are critical factors in shaping the mental processes of deliberation‘ [p 19]. Another critique could be that this is a strictly personal experience of freedom, perhaps even in a psychological sense. What about physical and social elements, in other words: how would Zeus think about it?

This is why it is called freedom: ‘Freedom of the will in its classic sense is a confusion arising from our deeply ingrained need for control. The classic problem of free will is the problem of whether or not we are inherently able to control a given life situation. Origination in the classic sense is the ultimate control status. The sense of freedom argued here leaves behind the need for control. The meaning of being free has to do with (consciously observing) the unfolding of who we are while being in the gap, the transition from a state of not knowing into a state of knowing, that is. It can be said that it is not the choice being originated by me but  rather it is I, through choice, who is being continuously originated as the person that I am. The meaning of such freedom is not centered around control but rather around the novelty and uniqueness as they arise within each and every choice as one‟s truthful expression of being‘ [p 20]. But  in this sense there is no control over the situation, and given there is the need to control is relinquished, this fact allows one to be free.

‘An interesting result regarding freedom follows: a person‟s choice is free if and only if she is the first to produce E. This is why it is not an unfamiliar experience that when we are in contact with persons that are slower than us in reading the situation and computing proper responses, we experience an expansion of our freedom and genuineness, while when we are in contact with persons that are faster than us, we experience that our freedom diminishes.

Freedom can then be understood as a dynamic property closely related to computation means and distribution of information. A person cannot expect to be free in the same manner in different situations. When one‟s mental states and actions are often predicted in advance by others who naturally use these  predictions while interacting with him, one‟s freedom is diminished to the point where no genuine unfolding of his being is possible at all. The person becomes a  subject to a priori determined conditions imposed on him. He will probably experience himself being trapped in a situation that does not allow him any genuine expression. He loses the capacity to originate because somebody or something already knows what will happen. In everyday life, what rescues our freedom is that we are all more or less equally competent in predicting each other‟s future states and actions. Furthermore, the computational procedures that implement our theories of mind are far from accurate or complete. They are more like an elaborate guess work with some probability of producing accurate predictions. Within such circumstances, freedom is still often viable. But this may  soon radically change by the advent of neural and cognitive technologies. In fact it is already in a process of a profound change.

In simple terms, the combination of all these factors will make persons much more predictable to others and will have the effect of overall diminishing the number of instances of operating within an epistemic gap and therefore the  conditions favorable to personal freedom. The implications on freedom as described here are that in the future people able to augment their mental processes to enjoy higher computing resources and more access to information will become freer than others who enjoy less computing resources and access to information. Persons who will succeed to keep sensitive information regarding their minute to minute life happenings and their mental states secured and  private will be freer than those who are not. A future digital divide will be translated into a divide in freedom‘ [pp 23-6].

I too believe that our free will is limited, but for additional and different reasons, namely the doings of memes. I do believe that Weaver has a point with his argument of the experience of freedom in the gap (which I had come to know as the ‘Moral Gap’) and the consequences it can have for our dealings with AI. There my critique would be that the AI are assumed to be exactly the same as people, but with two exceptions: the argument made explicit that 1) they compute much faster than people and the argument 2) left implicit that people experience their unique make-up such that they are confirmed by it as per their every computation; this experience represents their freedom. Now people have a unique experience of freedom that an AI can never attain providing them a ticket to relevance among AI. I’m not sure that if argument 2 is true that argument 1 can be valid also.

I agree with this, also in the sense of the coevalness between individuals and firms. If firms do their homework and such that they prepare their interactions with the associated people, then they will come out better prepared. As a result people will feel small and objectivised. They are capable of computing the outcome before you do hence predicting your future and limiting you perceived possibilities. However, this is still a result of a personal and subjective experience and not an objective fact, namely that the outcome is as they say, not as you say.

Notes on Philosophers

Filosofen Lexicon – Werk, Leven en Citaten van tweehonderd grote denkers. Ruben Heijloo, Erno Eskens e.a. – 2007, Diemen: Veen Magazines ISBN 978-90-76988-62-7

This is an (unedited) listing of a number of philosophers with the objective to survey where possible connections are with the subject of the theory of firms under development.

Max Ferdinand Scheler 1874 – 1928

‘Politics and Morals’, ‘The Idea of Eternal Peace and Pacifism’ were subjects of talks he delivered in Berlin in 1927. In his analyses of capitalism Scheler argued that capitalism was a calculating, globally growing ‘mind-set‘, rather than an economic system. While economic capitalism may have had some roots in ascetic Calvinism (cf. Max Weber), its very mind-set, however, is argued by Scheler to have had its origin in modern, subconscious angst as expressed in increasing needs for financial and other securities, for protection and personal safeguards as well as for rational manageability of all entities. However, the subordination of the value of the individual person to this mind-set was sufficient reason for Max Scheler to denounce it and to outline and predict a whole new era of culture and values, which he called ‘The World-Era of Adjustment’.

Theodor Adorno 1903-1969

Kritische theorie (met Max Horkheimer): de mens mag niet gewennen aan zijn vervreemding. Dit is de kloof tussen mens en wereld die is ontstaan na de verlichting en groter wordt. In de verlichting is de wens ontstaan de natuur volledig te beheersen: nu is de mens slaaf geworden van dit streven tot volledige beheersing. Een ander kenmerk van de verlichting is de sociaal-ontologisch atomisme, dat mensen voorstelt als rationele onpersoonlijke subjecten. Verschillen tussen groepen worden niet langer geinterpreteerd als diversiteit maar als het Absoluut andere dat ontoegankelijk is en moet worden geelimineerd.

Dialektik der Aufklaerung (met Horkheimer) 1947, Minima Moralia (1951), Negative Dialektik (1966), Aestethische Theorie (1970).

Giorgio Agamben 1942-

Souvereiniteit van de staat en de reikweidte van de wet. Onderscheid bios, het politieke leven van een burger en de zoe het naakte leven. Bios heeft de macht in te grijpen in zoe, het te definieren. In bepaalde gevallen kan de staat dus de individu buiten de (oorsponkelijke) wet plaatsen, namelijk door te bepalen waar de wet niet meer volledig geldt.

Stanze (1970), Homo-sacer cyclus (1993-), Le Temps qui reste (2000)

Hannah Arendt 1906-1975

Zij analyseert de massa maatschappij die die via automatisering, vervreemding en onverantwoordelijkheid een voedingsbodem is voor een totalitaire staat. Het individuele bestaan wordt daar zinloos en de vrijheid verdwijnt. De oude grieken namen geen genoegen met verzorgende arbeid of productief werk maar eisten ook handelen in het politieke leven.

The Origins of Totalitarianism (1955), The Human Condition (1960).

Aristoteles 384-322 VC

Grondlegger van de metafysica, ‘wat achter de fysica zit’. Dit is de hoogste wetenschap die zich niet bezighoudt met specifieke delen van de werkelijkheid maar met het gehele zijn. Een belangrijk inzicht is dat alles in de natuur door iets anders wordt bewogen of in gang gezet. De bron van alle beweging is de ‘onbewogen beweger’, die dus zelf alle beweging veroorzaakt zonder zelf te bewegen. Ook grondlegger van de logica: syllogisme. Ethica Nicomacheia, hoe de mens zich dient te gedragen.

Jean Baudrillard 1929-

Net als de dingen ontlenen ook de woorden hun belang aan de handel: er is vraag naar en dan bepaalt de markt wat beteksnisvol is. Betekenis is een fantasiebeeld. Het verschil tussen vorm (teken) en (inhoud) betekenis wordt ondernijnd. Er is geen vaste relatie tussen het woord en het object waarnaar het verwijst. Een hoop op een vaste waarde is het geloof in een realiteit. Echter deze realiteit is verrruild voor een hyperrealiteit: alle standpunten worden ongeloofwaardig maar we moeten het ermee doen. Er is geen realiteit meer, het is een sprookje en de media bepaalt wie lang en gelukkig mag leven.

La Systeme des Objets (1968), La societe de consommation (1970), L’Echange symbolique et la Mort (1976), A l’ombre des majorites silencieuses (1978), Les strategies fatales (1983), Amerique (1986).

Jeremy Bentham 1748-1832

Sociaal Utilitarisme: het grootste geluk moet woorden nagestreefd voor het grootst aantal mensen. Het individu dat van nature streeft naar zijn eigen geluk, moet inzien dat het dit het beste is gediend als hij zijn eigen streven aanpast aan dat algemene doel. Een ongebreideld hedonistisch egosime zal dus niet het gevolg zijn. Het principe geldt voor ethiek en voor het recht. De wetgever moet zich zo min mogelijk bemoeien met de individu.

Principles of moral and legislation (1781), The rationale of evidence (1827).

Isaiah Berlin 1909-1997

Er zijn veel ondeelbare menselijke waarden die niet tegen elkaar kunnen worden weggestreept noch kunnen worden gereduceerd naar dingen zoals geluk of nut. Objectief pluralist omdat de waarden waarop wij onze keuzes baseren niet door onszelf worden uitgevonden. Kritisch tegenover: 1) de veronderstelling dat op alle vragen 1 antwoord bestaat 2) dat die antwoorden kenbaar zijn 3) dat ze niet met elkaar in tegenspraak zijn. Volgens ddit standpunt heeft de geschiedenis geen einddoel en kan de filosofie geen definitieve antwoorden geven.

Karl Marx (1939), The hedgehog and the fox (1953), Two concepts of liberty (1958), Against the current (1979)

Edmund Burke 1729-1797

De maatschappij is een contract (.) Omdat de doelen van deze maatschappij de levensduur van de generaties overtijgen, gaat het hier niet alleen om een verbond tussen levernden, maar ook tussen levenden, overledenen en degenen die nog moeten worden geboren.

Rudolf Carnap 1891-1970

Logische positivisme: duidelijkheid en helderheid in de wetenschap.

Der logische oufbau der welt (1928), Logische syntax der sprache (1934), testability and meaning, introduction to semantics (1942), formalisation of logic (1943), meaning and necessity (1947), logical foundations of probability (1950).

Charles Robert Darwin 1809-1882

Daniel Clement Dennett 1942-

Jacques Derrida 1930-2004

Deconstructivisme: de betekenis van een tekst heeft per se geen betekenis maar wordt bepaald door de context ervan (dehors texte). Omdat wereld buitend e tekst verandert verandert de betekenis van de tekst zelf ook. De ene betekenis is niet noodzakelijk beter dan een andere, het is meer zoals het wegnemen van een matroesjka poppetje: het is een ander poppetje dat tevoorschijn komt, niet per se beter.

De la grammatologie (1967), La voix et la Phenomene (1967), Marges de la philosophie (1972), eperons. Les styles de Nietsche (1978), La verite en peinture (1979), Glas (1981), Positions (1981), Signeponge-signsponge (1984).

Rene Descartes 1596-1650

Gedachten kennen geen ‘uitgebreidheid’ en behoren daarmee niet tot de fysieke ruimte. Grondlegger van de moderne filosofie.

Amitai Etzioni 1929-

Grondlegger van het communitarisme: de smanleving bestaat volgens hem uit gemeenschappen. Binnen deze gemeenschappen heersen normen en waarden en van de burgers wordt verwacht dat die deze respecteren. Etzioni gelloft niet dat de politiek deze normen en waarden van boven kan opleggen, deze moeten worden door de gemeenschappen zelf worden bepaald. Die gemeenschappen ontsporen niet makkelijk als ze niet door de politiek worden aangestuurd. Vanuit de Joods-Christelijke traditie is namelijk bekend hoe we goed moeten samenleven en als de poitiek zich er niet mee bemoeit komt die kennis vanzelf bovendrijven. Herintroductie van de schandpaal zal de samenleving ten goede komen.

Comparative Analysis of Complex Organizations (1961), The Active Society: A Theory of Societal and Political Process (1968), The new Golden Rule (1996), From Empite to community: A New approach to international relations (2004).

Ludwig Feuerbach 1804-1872

Atheisme: God voorgesteld als een projectie van de mens, een ideaal buiten zichzelf. Religie is verklaard vanuit egoisme en drang naar menselijk geluk. Door deze idealistische stap plaatst de mens zijn wezen buiten zichzelf en vervreemdt dus van zichzelf. Tegenover deze vervreemding komt een nieuw materialisme, een herwaardeing van het materialisme. Objectieve kennis is alleen mogelijk door aards te denken, omdat alle kennis via de zintuigen binnenkomt en niet via God.

Das Wesen des christnetums (1841), Grundzatse de Philosophie der Zukunft (1843), Vorlesungen uber das Wesen der Religion (1848), Theogonie (1857).

Paul Karl Feyerabend 1924-1994

Criticus van de wetenschappelijke methode: alle wetenschappers worden gedreven door opportunisme en verzinsels. Hij stelt tegenover de zogenaamde strenge voorschriften van de wetenschappelijke methode de anarchistische methode. In de menselijke ontwikkeling is slechts 1 principe zichtbaar: ‘anything goes’. Als iedereen dan zijn eigen definitie van vooruitgang mag geven dan kan dat beter verrijking noemen. Een werkelijk humane samenleving moet ruimte maken voorr zoveel mogelijk ‘experiments of living’.

Against Method (1970), Science in Free Society (1978)

Michel Foucoult 1926-1984

Oorsponkelijk humanistische Franse existentialist. Verlaat deze stroming omdat hij van mening iis dat niet de mens maar de taal de bepalende factor is. Wij worden allemaal ingevoegd in de talige ‘orde van het vertoog’ dat ‘zich inschrijft op het lichaam’. Het heersende discours heeft de macht. Ontwikkelde een methode die hij ‘Genealogie’ of ‘Archeologie van het weten’ omschreef: een goed denker graaft in de verschillende vertogen die binnen een cultuur over elkaar schuiven en elkaar verdringen. Er is geen continuiteit in het denken en geen vooruitgang in het denken. Er is volgens hem een sterke relatie tussen kennis en macht: kennis is een vorm van machtsuitoefening.

Histoire de la Folie (1961), Les Mots et les Choses (1966), Surveiller et Punir (1975), Histoire de la Sexualite (1976-84).

Gottlob Frege 1848-1925

Wens om – zoals Leibniz – een zuivere taal te ontwikkelen waarin geen misverstanden mmogelijk zijn. Analyseren van de structuur van beweringen aan de hand van symbolische logica.

Beggriffsschrift (1879), Die Grundlagen der Arithmetik (1884), Uber Sinn und Bedeutung (artikel 1892), Grundgezetze der Arithmetik (2 delen 1893-1903).

Hans-Georg Gadamer 1900-2002

Hermeneutiek is de kunst van het intepreteren. Hij beschouwde dat als meer dan een wijsgerige techniek en verheven tot een universeel principe. Je kunt de wereld lezen als een tekst als je open staat voor de betekenissen daarin. Het verklaren van feiten is iets anders dan het begrijpen ervan. De westerse levenshouding is meer verklarend en minder begrijpend. Polemiek met Derrida die stelde dat in elke tekst afhankelijk van de context veel betekenissen mogelijk zijn en dat de echte betekenis dus mist. Tegenargument Gadamer: dan is elke discussie onmogelijk; als je de ander serieus neemt dan ga eje ervan uit dat die iets probeert te vertellen en dan probeer je dat te begrijpen.

Wahrheit und Methode: Grundzuge einer einer philosophischen Hermeneutik (1960), Kleine Schriften (1967-77), Vernunft im Zeitalter der Wissenschaft: Aufsatze (1976).

William Godwin 1756-1836

Elke regeringsvorm is een corrput systeem dat de burger onwetend en afhankelijk houdt. Door de verspreiding van kennis zal de macht van de regering afnemen. De politiek kan dan vervangen worden door moreel besef.

An Enquiry Concerning Political Justice (1793), The Enquirer (1798), Thoughts on man (1831).

Richard Mervyn Hare 1919-2002

Hij bestrijdt het Emotivisme dat stelt dat emoties ten grondslag liggen aan een moreel oordeel. Zoals de emotivisten vond hij ook dat een moreel oordeel geen werkelijke stand van zaken beschrijft maar eerder een ‘universeel gebod’ is. Prescriptivisme: een moreel oordel is bedoeld om mensen iets voor te schrijven. Een moreel oordeel is universeel imperatief: gestoeld op een universeel principe en dus geldig voor iedereen en niet alleen voor een individu.

The language of Morals (1952), freedom and reason (1963), Moral Thinking (1981).

Georg Wilhelm Friedrich Hegel 1770-1831

De geschiedenis is een dialectisch proces: een stelling these en haar negatie de antithese worden telkens in een hogere synthese verzoend. Die synthese is werr de volgende kandidaat om te worden verzoend met haar negatie.Uiteindelijk is alles opgeheven in en tegeelijk deel van ‘het Absolute’, de Geest’, de Rede’. Door na te denken over het denken zelf kan een mens Aufhebung bereikenn.

Die Phanomenologie des Geistes (1807), Wissenschaft der Logic (1812-16), Philosophie ds Rechts (1821), Enzyklopaedie der philosophischen Wissenschaften (1827).

Martin Heidegger 1889-1976

Wat is de zin van zijn en hoe krijgen we daar zicht op? De mens is het object van ijzn studie. Hij beschouwt de mens als dasein (erzijn, altijd al ergens zijn). De mens is in-de-wereld. Vanuit een ontologisch perspectief vertoont de wereld waarin de mens leeft betekenis en samenhang. De wereld is niet op te vatten als een totaliteit van alle dingen.Prereflexief gaat de mens met de ‘zijnden’ om; het verwrven van kennis van de omgeving is een secundaire modus van het in-de-wereld zijn. De zin of de betekenis van zijn is de tijd. De modificaties van de tijd (v, h, t) komen in het dasein terug als volgt: de mens is geworpen in een bepaalde omgeving, ontwerpt zijn eigen leven en die twee momenten komen samen in het heden, de articulatie.Gelassenheit: het zijn zal van zich doen spreken voorzover wij ons daarvoor openstellen. Dit is een kritiek opo de moderne gemechaniseerde en eendimensionale weereld die in hey teken staat van ‘zijnsvergetelheid’.

Sein und Zeit (1927), Was ist Metaphysik (1929), Holzwege (1950), Der Satz vom Grund (1957), Die Technik und die Kehre (1962).

Thomas Hobbes 1588-1679

Mechanisch en deterministisch wereldbeeld zoals Descartes. Beweging en lichaam staan daarin centraal. De staat is een kunstmatig lichaam dat bedoeld is om geweld tussen mensen te voorkomen. Geweld beheerste hun natuurtoestand: oorpronkelijk leefde demens in een toestand van anarchie waarin iedereen gewetenloos voor zichzelf opkwam (homo homini lupus). Men heeft de conclusie getrokken dat het beter is om zich gezamenlijk aan een hogere macht te onderwerpen: de staat. De staat dwingt beschaving af: ook nu de mens beschaafd is moet de staat dwang blijven uitoefenen de enige manier waarop wetten worden gerespecteerd is door strenge handhaving. Dit is de absolute staatsmacht, de Leviathan. Die macht gaat zover dat de staat ook de macht heeft over wetenschap en moraal.

De cive 91642), The elements of law, natural and political (1650), Leviathan orthe matter, form and power of a commonwealth eccelasiastical and civil (1651), De corpore (165), De homine (1658).

David Hume 1711-1776

Hume was een empirist: al onze kennis is op onze impressies terug te voeren. Hij maakt een onderscheid tussen impressies op grond van uiterljke waarneneming en impressies op grond van innerlijke waarneming. Uiterlijke waarneming zegt iets over de verschijningsvorm van een object. De innerlijke waarneming kan ietrs zeggen ove de ‘substantie’ ervan: datgene dat overblijft als je alle eigenschappen wegdenkt. ‘Substantie’ is een constructie van het innerlijk en het resultaat van de zichzelf waarnemende werkzaamheid van het verstand dat waarnemingen ordent op basis van gelijkheid en verscheidenheid, ruimtelijke of tijdelijke nabijheid. Het verstand legt ook causale verbanden. Hume had kritiek op het begrip causaliteit, omdat het net als substantie niet in een externe waarneming besloten kan liggen. Dit is een construct van de menselijke geest die als mens ook zeker nuttig is maar als wetenschapper niet staande kan worden gehouden.

A treatise of human nature (1739-40), An enquiry concerning the principles of morals (1751), Dialogues concerning natural religion (1779).

William James 1842-1910

Amerikaans pragmatisme: de waarde van gedachten en theorieeen is af te meten aan hun betekenis in het dagelijks leven. Een idee is ‘waar’ zolang het een nuttige rol heeft in ons leven. De mate waarin dit het geval is is een persoonlijke keuze voor een ieder. Disputen over de ziel, bewustzijn en de relatie tussen subject en object zijn ovebodig.

Principles of psychology (1890-92), The will to believe and other eassays (1897), The varieties of religious experience (1902), Pragmatism (1907), The menaing of truth (1909).

Immanuel Kant 1724-1804

Belangrijke verlichtingsdenker. In het werkje over het project van de verlichting ‘Was ist Aufklaring?’ stelt hij dat de mens zich moet bevrijden van de onmondigheid en moet durven denken. Goed denken betekent binnen de kritische grenzen van het redelijke blijft, waarbij kritisch betekent het scheiden van de zin en de onzin. Dit is het categorisch imperatief: van jezelf eisen dat al je handelingen steeds tot algemene wet kunnen worden verheven (wat niet wilt dat u geschiedt..). Het is niet zo dat d geest de dingen waaarheidgetrouw spiegelt: onze geest doet iets met die impressies: de verschillende impressies worden tot een coherente waarneming omgevormd. Dat gebeurt door het kenvermogen dat daarmee een specfiek stempel drukt op onze waarnemingen. Omdat tijd en ruimte in ons kenvermogen ingebakken zijn, kunnen we ons bijvoorbeeld geen voorstelling maken van dingen die zich buiten de tijd of buiten de ruimte zijn. Het kenvermogen structureert het het zintuigelijk materiaal met denkvormen zoals causaliteit: dat kunne we niet uit de natuur afleiden (Hume) maar zonder causaliteit kunnen we de natuur niet denken.

Allgemeine naturgeschichte und Theorie des Himmels (1755), Kritik der reinen Vernunft (1781), Kritik der praktischen Vernunft (1788), Kritik der urteilskraft (1790), Zum Ewigen Frieden (1795), Metaphysik der Sitten (1797).

Thomas Samuel Kuhn 1922-1996

Samen met Popper de grondlegger van de wetenschapsfilosofie. Popper beschrijft een evolutionair systeem waarin theorieen steeds door beter theorieen worden beconcurreerd en vervangen. Kuhn stelt dat wetenschap zich ontwikkelt met revoluties waarbij en radicaal nieuwe kijk op de werkelijkheid kan ontstaan: een verandering van paradigma (fundamentele kijk op de wereld op een bepaald moment). Deze tijdelijk overtuigeingen veranderen niet vaak en als dat wel gebeurt dan kan dat grote gevolgen hebben voor de wetenschappelijk kijk op de wereld. Oude en nieuwe paradigma’s zijn incommensurabel: ze kunnen niet in elkaar worden uitgelegd en bouwen dus ook niet op elkaar voort, een breuk met Popper.

Kuhn richt zijn kritiek in de eerste plaats op de door Popper veronderstelde gestage groei van wetenschappelijke kennis, door er twee soorten van wetenschappelijke bedrijvigheid tegenover te stellen: normale en revolutionaire wetenschap. Normale wetenschap gaat uit van een verzameling vooronderstellingen of paradigma’s die door een wetenschappelijke groep wordt gedeeld en binnen die groep niet (meer) ter discussie staat. Deze paradigma’s – wetten, modellen, methoden, schoolvoorbeelden – worden tijdens de opleiding aangeleerd en vormen het onproblematische kader waarbinnen wetenschappelijke vraagstukken snel kunnen worden opgelost, omdat tijdrovende discussies over de geldigheid van de paradigma’s achterwege kunnen blijven. Blijven er te veel vraagstukken onopgelost, dan raakt het paradigma in een crisis en komen er alternatieve paradigma’s boven tafel. Blijkt een alternatief paradigma succesvoller dan een bestaand, dan betekent dat het verval en de ondergang van een oude en de geboorte van een nieuwe wetenschappelijke school. Er vindt met andere woorden een wetenschappelijke revolutie plaats. De grote voorbeelden van zulke revoluties zijn de overgang van de aristotelische naar de newtoniaanse mechanica en van de newtoniaanse mechanica naar die van Einstein.

Er vinden dus steeds revolutionaire breuken plaats in de wetenschappelijke ontwikkeling. De schijn van continue groei wordt veroorzaakt doordat de hele geschiedenis van de wetenschap na elke revolutie in de leerboeken vanuit het nieuwe paradigma wordt herschreven.

Wat hier het meest van belang is, is de opvatting van Kuhn dat het ene compacte beeld van wetenschappelijk kennen zoals ons dat door Popper wordt voorgehouden, vervangen moet worden door een veel gefragmenteerder beeld van paradigmatisch verschillende soorten van wetenschap. Wordt de wetenschap in Poppers filosofie voorgesteld als een stevige, homogene appel, dan is Kuhns versie op te vatten als een sinaasappel, dat wil zeggen wat sappiger en opgebouwd uit verschillende, min of meer op zichzelf staande partjes.

Het model van Kuhn stelt dat:

1) een keuze tussen theorieën niet mogelijk is (zij nemen elkaars plaats in)

2) groei van kennis niet aangetoond is

3) regels niet noodzakelijk zijn voor groei van kennis (omdat niemand die regels uiteindelijk serieus neemt)

Dat is een flinke stap op weg van Poppers moderne naar Feyerabends postmoderne wetenschapsopvatting.

The copernican revolution, planetary astronomy in the development of the western thought (1957), the structure of scientific revolutions (1962), the essential tension: selected studies in scientific traditiona and change (1977), Black-body theory and the quantum discontinuity (1978).

Julien Offray de LaMetttrie 1709-1751

geen scheiding tussen lichaam en ziel want de ziel conform Descartes bestaat niet. Verklaarde menselijk gedrag in fysiologische mechanische termen. Materialist: er is geen ruimte voor vrije wil of morele verantwoordelijkheid. De ziel is een orgaan om indrukken mee te verwerken analoog aan andere organen. Als die niet goed werkt dan wordt een mens slecht. Slechtheid houdt geen verband met moraal maar met lichamelijk gesteldheid: dieven moeten niet worden gecastijd maar behandeld.

Histoire naturelle de l’ame (1745), l’homme machine (1747), l’homme plante (1748), systeme d’epicure (1750).

Gottfried Wilhelm Leibniz 1646-1716

Kernpunt van zijn metafysica is de monade: een eenheid die niet tot iets anders kan worden hereid en niet kan worden gedeeld. Een monade is een kracht die een ondeelbaar individu in beweging zet. Dit grijpt terug op aristoteliaanse ‘entelechie’, ingebouwde doelgerichtheid. Om de orde van de bewegingen van een monade te verklaren. De niveaus van een monade zijn: levenloos, bewust en zelfbewust. De mens als enige in staat om via de rede tot zelfkennis en kennis van god te komen. God is de hoogste monade heeft alle mogelijke werelden overzien en deze als beste geschapen, waarbij beste moet wordenn opgevat als grootst mogelijke vescheidenheid binnen de strengst mogelijke orde. Bij de schepping zijn alle monaden op elkaar afgestemd waardoor er harmonie bestaat. Drie soorten kwaad: metafysisch omdat alleen god pefect is, fysische tekostkomingen leiden tot verdriet en pijn en moreel kwaad: als vrije wezens kunnen we moedwillig kwaad handelen en daarmee zondigen. Dat is het echte kwaad.

Discours de metaphysique (1686), nouveaux essais sur l’entendement humain (1704), essais de theodicite sur la bonte de dieu, la liberte de l’homme etl’origine du mal (1710), La monadologie (1714).

John Locke 1632-1704

De eerste vertegenwoordiger van het Brits empirisme dat vaak tegenover het continentaal rationalisme wordt geplaatst. Belangriijk discussiepunt is de mogelijkheid van a priori kennis, dus kennis die voorafgaat aan ervaring. Volens Locke is het bewsutzijn een tabula rasa en niet zoals de rationalisten zeggen met aangeboren ideeen. Die zijn het gevolg van waarnemingen of van reflectie van de geest op innerlijke processen. Hoewel de geest geen aangeboren iddeeen heeft beschikt hij wel over het vermogen om te reflecteren. Ideeen kunnen dan enkelvoudig of samengesteld zijn. De waarneming van van de dingen in de buitenwereld betreft nooit de substantie maar haar eigenschappen. Als er eigenschappen zijn dan moet er iets zijn dat die eigenschappen draagt. Locke neemt praktisch de geestelijke substantie (ik) en God aan. Het ging hem om de toepassing van zijn leer; dogma of absolutisme dat een vrije en tolerante samenlveing in de weg staat hekelde hij. Scheiding van kerk en staat, afpalen rechten van de individu versus de staat: liberaal.

Epistola de tolerantia (1689), two treatises on government (1689), an essay concering human understanding (1690).

Jean-Francois Lyotard 1924-1998

Het moderne denken is gekenmerkt door dde grote verhalen: marxisme, vooruitgangsdenken, emancipatiedenken etc. Postmodernisme verlaat dit geloof: het einde van de grote verhalen. Een mens kan zijn leven niet langer in het licht stellen van een alomvattend einddoel. Dat leidt tot verwarring en versombering. Hij vond dat niet negatief omdat de grote verhalen onkritisch zijn, ze de kloof tussen realiteit en het idee miskennen. De ethiek moet juist de stelligheid afleggen, deze kloof erkennen en de complexiteit van de werkelijkheid omarmen. Om uitdrukking te kunnen geven aan die heterogene werkelijkheid en de grillige geschiedenis zoekt Lyotard aanwijzingen in de taal. In zinnen staan woorden achter elkaar in de tijd. De manier van reageren erop bepaalt welk ’taalspel’ je speelt, een zogenaamd ‘genre’. Er bestaan geen regels die die genres in elkaar vertalen.

La condition postmoderne. Rapport sur le savoir (1979), Le diffrend (1983), L’enthousiasme; la critique kantienne de l’histoire (1986).

Herbert Marcuse 1898-1979

Kritiek van de Frankfurters (met Horkheimer en Adorno) op het naoorlogse kapitalisme: de westerse liberale democratieen worden gestuurd door en zijn doordrongen van consumentisme. De valse behoefte die hierdoor wordt opgewekt neemt haar aandacht weg haar eigenlijke situatie. Wetenschap en techniek die aan het proletariaat van het kapitalisme van marx de mogelijkheid gaven zich te te organiseren, zijn beheersinginstrumenten in de handen van het kapitaal geworden. Marcuse hekelt de seksuele basis voor de sociale en politieke onderdrukking in Amerika. Industralisatie heeft ervoor gezorgd dat de welvaart is toegenomen en een toenemende deels onzichtbare onderdrukking. Het irrationale productieapparaat dient geen bewuste doeleinden meer en beheerst daarom de mens. Aan deze ’technologische rationaliteit’ wordt alles geslachtofferd. Verzet is kansloos omdat de massa zih daarvan afkeert en alleen de stem van technologische rationaliteit vind gehoor. Alles wordt 1 dimensionaal.

Eros and civilisation (1955), One-dimansional man (1964).

Thomas More 1478-1535

Marx avant la lettre.

Utopia (1516)

Arne Naess 1912-

Na 1970 actief in natuurbehoud en relatie tussen mens en natuur en ontwikkelt de filosofie van ‘deep ecology’. De natuur is niet iets dat onderworpen en getemd moett worde. Ze heeft een eigen waarde. Vanuit dit perspectief bepleit hij het behoud van ecologische en culturele diversiteitvan natuurlijke sysstemen.

Erkenntnis und wissenschaftliches Verhalten (1936), Scepticism (1968), The Shallow and the Deep, Long range ecology movement (1973).

Martha craven Nussbaum 1947-

Rationaliteit van emoties, waaronder angst en woede. Irrationaliteit van emoties zoals schaamte en gevoelens van wraak. Verzet tegen een ethiek die zuiver rationeel is.

The fragility of goodness (1986), Cultivating humanity (1997), Upheavals of thought (2001), Hiding from humanity (2004).

William van Ockham 1287-1347

Meende dat algemene begrippen zoals soorten (kat) en universalia (dier) alleen maar namen zijn en dus niet werkelijk bestaan. Realisten meenden dat het algemene het meest oorspronkelijk is en dat het bijzondere daar geheel in besloten ligt. In tegenstelling tot de realisten meenden de nominalisten waaronder Ockham dat alleen het concrete werkelijk is en dat het algemene daaruit is afgeleid. De regel van Ockham luidt dat nooit meer oorzaken voor iets moeten worden aangenmen dan dat strikt noodzakelijk is om de zaak te verklaren en dat we dus niets overbodigs in de theorie moeten opnemen (entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem).

Opera Philosophica et theologica (1317-47), opera politica (1332-47).

Charles Sander Peirce 1839-1914

Aan de basis van het pragmatisme. In plaats van het wezen van dingen te benoemen keek hij vooral naar het effect van veronderstellingen en begrippen. Als een stelling geen effect teweeg brengt dan is de stellingname overbodig. Met name de onderzoekers van a priori (eeuwige) waarheden waren zijn doelwit. Nieuwe waarheidsopvatting: ‘Waar is datgene wat nuttig en van belang is’.

The fixation of belief (1877), How to make our ideas clear (1878).

Karl Raimund Popper 1902-1994

Gekkant tegen het logisch positivisme: in de eerste plaats bestaan er volgens Popper geen harde zintuiglijke waarnemingsfeiten. Waarnemingen krijgen pas betekenis binnen de context van een voorafgaande theorie en kunnen dus nooit de onbetwijfelbare ervaringsbasis vormen waarop onze wetenschappelijke kennis kan worden gefundeerd. Wetenschappelijke kennis is, met andere woorden, niet objectief buiten de mens gegeven, maar is mensenwerk.

In de tweede plaats, zei Popper, is de positivistische bezigheid een beperkt aantal waarnemingen tot algemeen geldige wetten te verheffen, strikt logisch gesproken niet mogelijk. Wetenschappelijke uitspraken zullen het stadium van vermoedens of hypothesen nooit achter zich kunnen laten. Het aantal werkelijke waarnemingen is altijd zeer klein ten opzichte van het totaal aantal mogelijke waarnemingen en iedere volgende waarneming kan met de vorige in tegenspraak zijn. Op grond van deze kritiek op het op inductie gestoelde verifieerbaarheidsbeginsel van de Wiener Kreis ontwerpt Popper een ander criterium waarmee wetenschappelijke van niet-wetenschappelijke kennis onderscheiden kan worden. Zijn falsifieerbaarheidscriterium (ontwikkeld in zijn boek Logik der Forschung uit 1934) stelt eerder eisen aan de vorm van wetenschappelijke theorieën dan dat ze de inhoud van hun relatie met de werkelijkheid definieert. Over de relatie van kennis en werkelijkheid, dus over de empirische basis van theorieën, valt volgens Popper weinig te zeggen.

Wetenschappelijke kennis is dus niet stevig verankerd in een empirisch fundament. Aan een wetenschappelijke theorie moet niet de eis worden gesteld dat ze bevestigd is, maar juist dat ze te weerleggen valt. Anders dan de leden van de Wiener Kreis gaat Popper er dus niet van uit dat de wetenschappelijkheid van een theorie groter wordt naarmate ze meer ‘waar’ is. Integendeel, over de waarheid van een theorie valt niets te zeggen. De onwaarheid van een theorie is daarentegen wel degelijk te bepalen. Voortdurende toetsing van theorieën en de onherroepelijke verwerping van theorieën die het laten afweten, waarborgt volgens Popper de groei van wetenschappelijke kennis, die weliswaar nooit ‘de werkelijkheid’ zal vatten, maar haar op deze wijze wel steeds dichter zal weten te benaderen. Popper is het dus wél met de logisch positivisten eens dat onze wetenschappelijke kennis in de loop van de tijd steeds verder aangroeit. Er bestaat wel degelijk een wetenschappelijke traditie, en hoe weinig we ook weten, we weten wel steeds meer.

Wat is waarheid en waar moeten de grenzen van de wetenschap worden getrokken? Uitspraken te toetsen op falsifieerbaarheid ofwel weerlegbaarheid om ze te kunnen beoordelen op hun waarheidsgehalte. De waarde van een wetenschappelijke bewering is afhankelijk van gevolgen bij gebleken waarheid of onwaarheid ervan. Een uitspraak bewijst zijn waarheid wanneer de hypothese, ondanks herhaaldelijke pogingen een tegenvoorbeeld te genereren, nog steeds niet is weerlegd. De objectiviteit van kennis bestaat volgens Popper uit deze toetsbaarheid.

Logik der forschung (1935), The open society and its enemies (1945), The poverty of historicism (1957), Objective Knowledge (1972).

Willard van Orman Quine 1908-2000

Epistemologisch Holisme: onze kennis is een netwerk waarin elkeuitspraak samenhangt met andere. Er is geen bootom-upkentheorie waarin een beperkt aantal axiomas al het andere onderstut. Ook centrale stellingen zijn beschikbaar voor kritiek. Het onderscheid tussen analytische uitspraken (altijd waar) en empriische uitspraken (niet noodzakelijk altijd waar). Maar wat is de waarde van de uitwisselbaarheid van zinnen die elkaars analytische equivalent zijn? Mensen achten ze inwisselbaar en dan is empirie in de synthese betrokken. Elke uitspraak commiteert zich ontologisch op wat er feitelijk bestaat: ’to be is to be a cvalue of a variable.’

From a logical poinnt of view (1953), Word and object (1960), Pursuit of truth (1990).

Richard McKay Rorty 1931-

Pragmatist: de filosofie is niet langer de koningin van de wetenschappen. Waarom zouden we alles goed moeten grondvesten? Theorieen moeten worden beoordeeld op hun gebruikswaarde: wat is hun gebruikswaarde.

He linguistic turn (1967), Philisophy and the mirror of nature (1980), Consequences of pragmatism (1982), Contingency, Irony, Solidarity (1989), Achieving our Country (1998).

Bertrand Arthur William Russell 1872-1970

Wiskundige logica: logicisme stelt dat wiskunde grotendeels is te reduceren tot logica. Analyische filosofie: logische analyse van filosofisch taalgebruik met het oog op het voorkomen van schijnproblemen ontstaan door onduidelijk taalgebruik.

The principles of mathematics (1903), Principia Mathematica (1910-13), Problems of philosophy (1912), Analysis of mind (1921), An enquiry into meaning and truth (1940), A history of western philosophy (1945), Russell-Einstein manifesto (1955)

Jean-Paul Sartre 1905-1980

In zijn bestaan definieert een persoon zichzelf door zijn acties en keuzes. Dat definieert hem omdat hem bij zijn geboorte geen essentie is geschonken: ‘existentie gaat vooraf aan essentie’. De mens is zomaar in een zinloze wereld geworpen en moet zichzelf gaan ontwerpen. Niet #kiezen is geen optie. Je bent vrij om dat naar eigen inzicht te doen en de keuze is bepalend voor je eigen toekomst en die van de rest van de wereld. Ik en alleen ik moet aan mijn leven inhoud geven en doe ik dat niet dan ben ik mijn lven te kwader trouw. Andere zijn je daarbij tot last omdat ze altijd een andere visie op je hebben dan je zelf hebt: je wordt een object. Maaropas als je jezelf kunt zien door de ogen van de ander ken je je eigen identiteit en kun je je identiteit veranderen.

L’etre et le neant (1943), les chemins de la liberte (1945), l’existentialisme est un humanisme (1946), huis clos (1946), critique de la raison dialectique 91960).

Ferdinand de Saussure 1857-1913

Ontwikkelde een radicaal nieuw concept van taal: de betekenaar (het gebruikte teken) en de betekenis. D erelatie ertussen is toevallig en berust op conventies. Taal is volgens de Saussure een systeem van arbitraire tekens waarin de betekenissen van onze woorden slechts historische constructen zijn.

Memoires sur le syteme primitif des voyelles dans les langues indo-europeenes (1878), Cours de lingustique generale (1916).

Arthur Schopenhauer 1788-1860

Het leven draait om wil en voorstellingen. Iedereen kent zijn wil op een directe manier. Onze overige kennis is afhankelijk van de voorstellingen die we hebben van objecten. De wil is een last: een redeloze, nietsontziende, lage, blinde drift. De kunst is om deze wil te ontkomen.

Die welt als wille und vorstellung (1819), Die beide grundprobleme der Ethik (1841), Parerga und paralimpomena (1851).

Adam Smitth 1723-1790

Invisible hand. Grondlegger van de politieke economie.

The theory of the moral snetiments (1759), An inquiry into the nature and causes of the welath of nations (1776).

Baruch de Spinoza 1632-1677

Totale vrijheid is alleen te bereiken door een radicaal gebruik van de rede. God en de natuur zijn hetzelfde: kennis van god en van de natuur vallen dus samen. God is oneindig en de enige bestaande substantie of ‘zelfstandigheid’ en alles speekt zich dus in god af. Ook de mens is onderdeel van de natuur en onderworpen aan de wetmatigheden van de natuur. Het menselijk denken is net zo aan oorzaak en gevolg onderworpen als het menselijk lichaam. De menselijke geest ontdekt patronen in zijn dagelijkse ervaring en ontleent algemene waarheden aan zijn toevallige rvaringen. Zo leert hij stukje bij beetje zijn ervaring te intrpreteren vanuit het mindr toevallige standpunt van het gehel namelijk dat van god en ziet hij dat de ervaringen noodzakelijk zijn. Spinoza’s ‘adequate’ vorm van kennis stuurt het handelen in de richting van het gemeeschappelijk belang.

Renati Des Cartes principiae philosophiae (1663), Tractatus theologico politicus (1670), Ethica orde geometrico demonstrata (1677).

Charles Taylor 1931-

De sociale wetenschappen houden zich bezig met interpretatie en de fysica met wetmatigheden. Fysische methoden kunnen niet worden gebruikt voor de sociale wetenschappen omdat dat leidt to een beeld vaneen ongebonden en niet-gesitueerde mens.Kenmerkend voor de mens is dat hij zijn identiteit realiseert en ontwikkelt door een door een voortdurende herevaluatie vann wat ‘het goede’ is. Dit proces is vebonden met wat Taylor de ‘moral space’ noemt, namelijk de sociaal historische context waarbinnen het menselijk handelen zijn betekenis krijgt.Liberalisten stellen dat het individu vanuit zijn eigen opvattingen over het goede leven zijn identieit kan bepalen. Volgens Taylor zijn die opvattingen gefundeerd in gemeenschappelijke tradities en daar noodzakelijk mee verbonden. De identiteit van een individu wordt gerealiseerd en ontwikkeld I een gemeenschap in een sociale context. Dit is communitarisme. Taylor stelt wel (in tegenstalling tot andere comunitaristen) dat iedereen kritisch moet blijven over gemeenschappelijke opvattingen over het goede leven.

The explanation of behaviour (1967), Hegel (1975), Hegel and modern society (1977), Philosophical papers vol 1: human agency and language (1985), Phil Papers vol 2: Philosophy and he human sciences (1985) Sources of he Self (1989), The malaise of modernity (1991), multiculturalism and the politics of recognition (1992), Philiosophical Arguments (1995).

Alexis de Tocqueville 1805-1859

De geschiedenis beweegt zich naar meer vrijheid en gelijkheid voor allen. Democratie neemt toe: in Europa maakt de aristocratie plaats voor de burgerij. De schaduwzijde van de democratie is dat vrijheid kan leiden to individualisering en desinteresse. Hierdoor zou de burgrij zich passief gaan opstellen tegenover de politiek en zich stilzwijgend laten opnemen in een bureaucratische samenleving waarin alles voor hem geregeld wordt. Door inertie van de burger zou de regering wiorden gedwongen om over alles en iedereen te beslissen (soft despotism of tirannie van de meerderheid) en dit is dan de minst slechte van alle kwaden.

De la democratie en Amerique (1835), De la democratie en Amerique (18440), l’ancien regime et la revolution (1856).

Dit blog en ik

Waarom schrijf ik eigenlijk dit blog?

Ik ben opgegroeid op Vlieland en hoewel ik er al lang weg ben vermoed ik dat er wel enige invloed is gebleven. Tot mijn grote vreugde is niets daar namelijk elke dag hetzelfde: natuurlijke omstandigheden veranderen de omgeving zoals de natuur en de ligging van het eiland zelf. Op elk moment is alles in een soort precair, tijdelijk evenwicht. Daarnaast is er een lange traditie van wantrouwen tegen centraal gezag en meer vertrouwen in het zelf oplossen van eigen problemen, noem het liberaal of autonoom. Wat ook de achtergrond is: hoewel volledig ‘law abiding’ is enige moeite met autoriteit me niet vreemd. Tegelijkertijd ben ik een teamspeler, hou ik van organisaties en geloof ik wel in het probleemoplossend vermogen van groepen.

Ik hou niet van de ‘communis opinio’ en voorzover dat in tegenspraak lijkt met de afkeer van centraal gezag (dus een voorkeur voor decentraal gezag): het verschil is een eigen mening versus ‘gefundenes fressen’. Als laatste ben ik niet dol op franje: het gereedschap moet ook bij een beetje tegenwind blijven werken. En dat geldt ook voor een theorie of een model: op zijn minst moet de centrale gedachte overeind blijven en die mag best bij een tegenargument met een ‘workaround’ of een ‘patch’ opgelapt worden, maar moet niet verzanden in een dogma.

Waar moet het onderzoek, waar het blog verslag van doet, toe leiden?

Het ‘werkdoel’ is een indicator te vinden voor het potentiële succes van een bedrijf: je steekt de thermometer ergens in en dan weet je of het bedrijf kans heeft om te blijven bestaan of dat het vooral moet stoppen met proberen. Duidelijk is dat een bedrijf in een omgeving van andere bedrijven bestaat en van instellingen en in een wirwar van markten voor arbeid, middelen en grondstoffen. En dat dat allemaal niet los van elkaar te zien is. Analoog aan evolutietheorie past een ieder zich aan aan haar omgeving en is zelf simultaan de omgeving voor anderen. Dat leidt er toe dat bedrijven niet los van die omgeving kunnen worden gezien. Ze zijn eigenlijk een soort ‘verdichting’ in een veld van (mogelijke) voortbrengingsprocessen, noem het een economie. En een theorie voor bedrijven is dan al gauw een economische theorie, want de eerste is maar één perspectief van de tweede.

Het is duidelijk dat de vigerende economische theorie (neo klassiek) vaak niet voldoet, al was het alleen maar omdat er nog nooit een steekhoudende voorspelling mee is gedaan, zeker niet voor de toekomst. Ik kan niet met gezag zeggen dat ik de state-of-the-art in micro-economie ken, maar het uitgangspunt is dat er evenwichten ontstaan in de concurrentie tussen bedrijven. Dat is niet zo. Ik heb me nog niet verdiept in het laatste nieuws betreft de aandeelhouderswaarde theorie, maar ook daar liggen dogma’s of op zijn minst twijfelachtige aannames aan ten grondslag. Ik kan me nog herinneren dat ik macro-economie ‘hard work’ vond, omdat er niets vanzelfsprekend aan is en ik alles uit mijn hoofd moest leren om het te kunnen onthouden: hoe kun je zo een groot en veelkantig systeem nou platslaan in economische cycli en een ‘well-behaved productiefunctie’? Het is een logische theorie, maar niet de werkelijkheid. Daaraan werken is wel een radicale ‘scope creep’ ten opzichte van het oorsponkelijke plan: een economische theorie in plaats van een praktisch meetinstrument.

Waar baseer ik me eigenlijk op?

Het vinden van literatuur is niet de lastigste opgave; toegegeven het is vaak een intuïtieve keuze. Een paar sleutelwoorden zijn: ver-uit-evenwicht, complexiteit, systeem, entropie, (wan)orde, dynamica en zelf-organisatie. Dan is heel kort lezen vaak wel genoeg om het kaf van het koren te scheiden: als het riekt naar een dogma, algemeenheden of mystiek, dan levert het gegarandeerd niets op. Als het gaat over peuteren aan begrip over alledaagse dingen, liefst op een waterscheiding tussen verschillende wetenschappen dan is de kans groter dat dit de moeite waard is.

Oh en veel grote wetenschappers uit verschillende disciplines hebben wel een bijdrage geleverd aan het onderwerp complexe adaptieve systemen, buiten hun vakgebied. Kijk maar eens in de literatuurlijst bij mijn blog: nobel winnaars galore. Eigenlijk per definitie buiten welk vakgebied dan ook, want dat bestaat als zodanig niet.

Dat laatste is wel een belangrijke motivatie om dit te doen: alles wat ik lees is echt boeiend op de manier zoals de natuur dat is. Het zit vol met verrassend gedrag, al dan niet gewenst. De schrijvers hebben, zeker in het begin, vaak hun nek uitgestoken door hardop te vloeken in de kerk die hun vakgebieden waren. Denk bijvoorbeeld aan de meteoroloog Lorents die aantoonde dat deterministische vergelijkingen niet-periodiek gedrag konden vertonen, een gotspe in de 60-er jaren van de vorige eeuw.

Hoe werkt dit in mijn hoofd?

Ik heb me tot doel gesteld om die indicator te vinden, en ik heb dat niet al te concreet omschreven. Dat maakt het voorlopig tot een niet-wetenschappelijk onderzoek, omdat er niets te bewijzen, te falsifiëren of zelfs maar te kwantificeren valt. De scope van het onderzoek kan nog worden aangepast al naar gelang de bevindingen. Ik ben gaan lezen in literatuur die aan die criteria hierboven voldoet en die ik toch al wilde lezen en probeer daarin informatie te vinden die bouwstenen levert voor het model dat die indicator oplevert. Daar doe ik dan popwetenschappelijk verslag van, zie het als leesverslagen met aantekeningen.

Ik heb me afgevraagd of ik dit onderzoek niet in een academische omgeving zou moeten doen. Dat levert wel de nodige geloofwaardigheid op, infrastructuur, toegang tot allerlei bestaand onderzoek en collega’s die op zijn minst mee (of  eigenlijk tegen) lezen. Allemaal aspecten die er nu niet zijn. Dat zou natuurlijk niet kunnen met zo’n algemene formulering van het doel en de al te lichte verslaglegging. Ik zou dat dus moeten inperken en preciezer moeten schrijven en dat lukt, althans voorlopig, nog niet, omdat het aandachtsgebied eerst groter moet worden (zo groot dat het niet meer groter kan) om te weten welke spijker het blijkbaar is die ik op zijn kop moet slaan.

Intussen raakt mijn hoofd steeds voller met ideeën, noem het concepten, nee: noem het memes, die strijden om een plaats in het model en de onderlinge rangorde op basis van hun ‘fitness’. Die fitness zet ik nu alleen af tegen hun eigenschappen in relatie tot de evolutietheorie, hun dynamische eigenschappen en tegen hun wiskundige onderbouwing. Hoe ver ik kom hangt nu af van hoeveel concepten erin passen met enige ‘elbow room’ en in hoeverre zich dat kan verdichten tot een soort samenhang, een model.

De mate waarin er echt groot nieuws bijkomt begint af te nemen. In toenemende mate begin ik stukjes model te testen aan de werkelijkheid. Ik begin naar toepassingen te zoeken voor onderdelen en ik zoek naar manieren om het gedrag van complexe adaptieve systemen aan mensen uit te kunnen leggen en te illustreren. Ik zit, met andere woorden, met één been in de ontwikkeling van een theoretisch model en met het andere in de werkelijkheid en dat is ook nodig.

En als ik dan zo’n grote mond heb over de bestaande economische modellen en dat ze niet werken, of dat ze speciale gevallen zijn van een andere theorie, moet ik me dan niet gaan werpen op de state-of-the-art van die economische theorie, om daar aansluiting mee te kunnen vinden of te kunnen aantonen dat ze onverenigbaar zijn? Het is geen aantrekklijk idee om werk te steken in iets waarin ik weinig vertrouwen heb om dan uit te kunnen leggen dat ik dat niet heb. Als ik eerlijk ben zit het nog iets anders: ik denk dat ik focus verlies als mijn model niet voldoende stevig en samenhangend is om stand te houden. Ik denk dat de memes die nu mijn hoofd bevolken met complex adaptieve bouwstenen dan worden herbevolkt door uitgekristalliseerde neoklassieke economische modellen, waardoor mijn model-in-spe verwatert. Ik ga dus voorlopig liever recht op het resultaat af en ik neem het risico dat de richting vruchteloos zal blijven. Uiteindelijk zal er toch een vergelijking moeten plaatsvinden, maar dan wel voorbereid.

Hoe gaat het hierna verder?

Deze post is eigenlijk alleen maar een tussenstand, een reflectie, en niet bedoeld als mijlpaal. Die zit er wel aan te komen, want mijn literatuur over complexe adaptieve systemen raakt op. Dan houdt het dus op met comfortabele boekbesprekingen en bespiegelingen en dan moet het echt ergens heen. Eerst heb ik dan nog een paar boeken te lezen over methodes, wetenschappelijk en ook pop-, die moeten leiden tot een duidelijk en concreet onderzoek en, uiteindelijk, uitkomsten.

De vraag is welke kant op: uitgaande van mijn huidige aanpak / schrijfstijl is naast het blog een boek de aangewezen weg. Dat klinkt eerlijk gezegd als ‘kissing your sister’ in zoverre dat het dan een toepassing wordt van een model dat nog steeds niet goed onderbouwd is. Zelf denk ik, zonder ook maar enige tegenspraak te hebben gemobiliseerd, dat hoewel mijn schrijfstijl niet erg wetenschappelijk is, mijn denktrant dat wel is. Dus ik geef de moed niet op.

Aan de andere kant is het een dure oplossing om op eigen doft onderzoek te blijven doen, alhoewel ‘private research’ wel goed klinkt, vind je niet? Ergens moet toch een keer een punt worden gemaakt, maar welk concreet punt dan en in welk gremium? Zou een artikel in een wetenschappelijk blad niet een oplossing zijn, dan is er hopelijk aandacht van kritische lezers? En is de benadering dan biologisch, evolutionair, fysisch, wiskundig of economisch en wordt het resultaat fundamenteel of toegepast? En dan daarna een toegepast model om een consultancy op te bouwen of een boek of wordt het toch een faculteit?

Wat in elk geval moet gebeuren is die indicator te bouwen en te toetsen, dat was het voornemen en dan is dat afgevinkt (). Even nog 3 bruggen verder dagdromen: beter is het een logisch construct te bouwen voor een nieuwe of aangepaste ‘firm theory’ of micro economie op basis van cas inclusief een wiskundige formulering. En op die manier de ‘momentopnames’ die de huidige theorie biedt over te zetten naar video.

Padgett over zelf-organisatie

Deze post is grotendeels gebaseerd op het artikel ‘The Emergence of Simple Ecologies of Skill: A Hypercycle Approach to Economic Organisation’ van John F. Padgett opgenomen in Santa Fé Proceedings, ‘The Economy as an Evolving Complex System’.

Dit artikel is één van de sleutels voor mijn onderzoek, omdat het een antwoord geeft op de vraag hoe er samenhang kan ontstaan in activiteiten waarin die samenhang niet expliciet is. Verder bevat het geresenteerde model een voorstel voor een mechanisme waarmee lokale acties naar globaal gedrag propageren. Het model sluit aan bij mijn ‘velden van activiteiten’ (zie post Simplexity en Complicity), de Concepten van Dennett, de Memes van Dawkins, de Bucket Brigade algorithm van Holland (zie de post Inductie) en voorstellen van  Kauffman. Het model is ingebed in de evolutietheorie en geeft daarin een fundament aan het begip organisatie. Als laatste is er een hint naar een natuurlijke moraal die voortkomt uit de vorm van het proces en daar ga ik nog een post aan wijden. Verder lezen Padgett over zelf-organisatie

Leven

Eén van de aannames van deze blog is dat ondernemingen in feite levende organismen zijn. Of minstens dat ze zoveel overeenkomsten hebben wat betreft hun gedrag dat het gerechtvaardigd is om analogieën tussen bedrijven en organismen te onderzoeken. Een ander uitgangspunt is om niet te steunen op mogelijk mystieke of ‘iets-istische’ uitwegen. Er zijn geen ‘skyhooks’: mocht er (onverwacht) een model of een voorspellend systeem uit dit onderzoek volgen, dan moet dat op zichzelf kunnen staan. Er mogen best dingen onverklaard blijven (daar ga ik wel van uit), maar als een ‘goddelijke ingreep’ nodig is om het in de lucht te houden dan is dat op zijn zachtst gezegd een zwakke plek in het model. Verder lezen Leven

Hive Mind

In elk bedrijf bestaat de neiging de activiteiten uit te breiden met nieuwe mogelijkheden om die bij voldoende belang in de gelederen op te nemen of iets bestaands af te stoten. Hetzelfde geldt voor het onderzoeken van werkwijzen om de huidige status-quo eventueel in te ruilen voor of aan te passen tot een verbeterde versie. Tegelijkertijd heeft een onderneming de neiging om bij haar ‘leest’ te blijven en om het huidige arsenaal aan activiteiten intact te houden en de bestaande werkwijze te behouden. Mijn vermoeden is (zie ook mijn eerdere posts) dat er één of andere balans is tussen die twee neigingen. Of is het: er moét een belans zijn om succesvol te zijn als bedrijf? In deze post 2 van 7 in deze conversatie zoek ik uit wat die samenbindende factor is die maakt dat bedrijven als zodanig in stand blijven. Verder lezen Hive Mind

Introductie

Een meme is de virtuele (niet noodzakelijk digitale) versie van wat een gene, een gen, is voor fysieke organismen. Het is de ‘programmatuur’ die de werking van zo’n virtueel systeem regelt. Het wordt vaak gebruikt voor verhalen, termen en beelden die ‘een eigen leven gaan leven’. Dat is verwarrend, omdat zulke begrippen en beelden in feite de verschijningsvorm zijn van de meme en niet de programmatuur ervan. Ik gebruik het woord zoals het gebruikelijk is geworden. Voorbeelden te over: virussen, virals, moppen, nieuwe vetcoole woorden. Verder lezen Introductie